ΤΟ ΒΟΥΡΓΑΡΕΛΙ

  Το Βουργαρέλι είναι ένα από τα μεγαλύτερα χωριά της ορεινής Άρτας και απέχει 58 χιλ. από την πρωτεύουσα του νομού. Βρίσκεται στη νότια πλευρά των Τζουμέρκων, σε υψόμετρο 800 περίπου μέτρων, ανάμεσα σε δύο λοφοσειρές, του Προφήτη Ηλία ανατολικά και της Ομαλής δυτικά, που το προστατεύουν σαν φυσική αγκαλιά. Το Βουργαρέλι συνδέεται οδικά  με την Άρτα , τα Γιάννενα  και τα Τρίκαλα  με διαφορετικούς δρόμους και βρίσκεται  κοντά στα δύο μεγάλα ποτάμια της περιοχής τον Αχελώο και τον Άραχθο.

ΟΝΟΜΑΣΙΑ

   Υπάρχουν διάφορες εκδοχές για την ονομασία του χωριού: 1) Μετά την καταστροφή της Θεοδωρίας από τους Σλάβους ίσως κάποιος Βούλγαρος κατείχε το μέρος ως τσιφλίκι νεμόμενος την περιοχή. Οι Τούρκοι κατέλαβαν το μέρος κατά το 2ο ήμισυ του 15ου αιώνα και εκδίωξαν τον Βούλγαρο δυνάστη. 2) Το μέρος που βρίσκεται το σημερινό Βουργαρέλι είχε πυκνό δάσος από έλατα. Βούλγαροι υλοτόμοι εκμεταλλεύονταν την οικοδομήσιμη ξυλεία και την μετέφεραν στην Άρτα με τα άφθονα ρέοντα νερά.  Έτσι γυμνώθηκε το έδαφος και εκεί εγκαταστάθηκαν  οι κάτοικοι των γύρω συνοικισμών, ωθούμενοι αναγκαστικά  από τους Τούρκους ώστε να είναι ευκολότερη η είσπραξη των φόρων. Η κατάληξη Λη σημαίνει στην τούρκικη γλώσσα τοποθεσία. 3) Πιθανόν από κάποιον δραστήριο υλοτόμο που ονομάζονταν Βουργαρέλης.

    Να σημειωθεί ότι για 30 χρόνια (1950-1980)  το χωριό μετονομάστηκε σε Δροσοπηγή. Ο ερευνητής-δάσκαλος Γεώργιος Παπαδημητρίου υποστήριζε πως τα πρώτα σπίτια χτίστηκαν γύρω στα 1600-1650 και οι πρώτοι κάτοικοι προήλθαν από τους γύρω συνοικισμούς.

ΙΣΤΟΡΙΑ

   Εδώ το 1800 ο Αλή-πασάς εγκατέστησε τις Σουλιώτικες φάρες των Μποτσαραίων, 170 οικογένειες , για τα παιδιά των οποίων λειτουργούσε σχολείο στο μοναστήρι του Αη Γιώργη. Μάλιστα στο κάλυμμα του ευαγγελίου της μονής υπήρχε σημείωμα του Μάρκου Μπότσαρη με ημερομηνία 1803, που φυλάσσεται στο Εθνικό Μουσείο. Στο ίδιο μοναστήρι έγιναν δυο συσκέψεις των καπεταναίων της περιοχής (Καραϊσκάκης,  Μπακόλας, Μπότσαρης, Κουτελίδας) για να αρχίσει το 1821 ο εθνικός ξεσηκωμός στα Τζουμέρκα και το Ραδοβύζι.

 Μετά την απελευθέρωση της περιοχής της  Άρτας από τους Τούρκους, το 1881, δημιουργήθηκε ο Δήμος Θεοδωρίας με έδρα το Βουργαρέλι. Όμως οι Τούρκοι τσιφλικάδες διατήρησαν τις ιδιοκτησίες τους εισπράττοντας από τους καλλιεργητές, πρώην ιδιοκτήτες τους, το 30% της χρονιάτικης σοδειάς. Οι συγχωριανοί μας με την προτροπή του Δημάρχου Γεωργίου Οικονομίδη ξεκίνησαν έναν πολύχρονο αγώνα για να εξαγοράσουν το χωριό, παίρνοντας τραπεζικό δάνειο το οποίο ξεπλήρωναν επί 40 χρόνια . Η υπόθεση της εξαγοράς έκλεισε το 1924 και έτσι οι Βουργαρελιώτες απέκτησαν πάλι τα δικαιώματα ιδιοκτησίας που είχαν χάσει το 1816, όταν η γη τους έγινε τσιφλίκι του Μουχτάρ, γιού του Αλή πασά. Μετά την εξαγορά αυτή, όλη η έκταση που αντιστοιχούσε στο Βουργαρέλι ανήκε αδιαίρετα στους αγοραστές χωριανούς που οργανώθηκαν σε  Συνεταιρισμό για να διαχειρίζεται τα έσοδα από την συνιδιόκτητη περιουσία τους με τα οποία έκαναν πολλά έργα υποδομής στο χωριό μας. Ο Συνεταιρισμός ισχύει μέχρι σήμερα.    

  Έτσι ανοίχτηκε ο δρόμος για μια καλύτερη μοίρα. Το όνειρό τους τότε ήταν να μάθουν γράμματα τα παιδιά τους, να σπουδάσουν. Με κάθε τρόπο αποτολμούσαν και κατάφερναν να γίνουν δάσκαλοι, καθηγητές, γιατροί, δικηγόροι, αξιωματικοί. Λίγοι αποφάσιζαν να ξενιτευτούν κι απ’ αυτούς πολλοί ξαναγύριζαν. Ο Βουργαρελιώτης ήταν γερά δεμένος με τον τόπο του και τη φτώχεια. Το Βουργαρέλι, το 1873 αναφέρεται ως κεφαλοχώρι με 2.200 κατοίκους και στην απογραφή του 1940 οι 8 συνοικισμοί του είχαν 2.844 κατοίκους.

   Κατά τη διάρκεια της Εθνικής Αντίστασης εναντίον της Γερμανικής κατοχής, το Βουργαρέλι έγινε διαδοχικά έδρα των στρατηγείων των ανταρτικών οργανώσεων. Για το λόγο αυτό στις 5 Μαΐου 1943 βομβαρδίστηκε από τα γερμανικά αεροπλάνα. Ρίχτηκαν πάνω από 400 βόμβες που κατέστρεψαν το χωριό, σκότωσαν 13 ανθρώπους και τραυμάτισαν άλλους 30. Τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς οι Γερμανοί το έκαψαν. Οι Βουργαρελιώτες ξανάχτισαν τα σπίτια και στήσανε τη ζωή τους από την αρχή. Χαρακτηριστική είναι η συλλογικότητα με την οποία τα μετέπειτα χρόνια αλλά και πριν τον πόλεμο αντιμετωπίστηκε η ανασυγκρότηση του χωριού. Κάθε Βουργαρελιώτης είχε υποχρέωση να προσφέρει πέντε ημερομίσθια προσωπικής εργασίας για κοινοτικά έργα, όπως επισκευή ή διάνοιξη δρόμων, τοιχίων, ελεύθερων χώρων κ.α. 

ΑΣΧΟΛΙΕΣ - ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ

  Το Βουργαρέλι πάντα ήταν κεφαλοχώρι, διοικητικό και εμπορικό κέντρο για όλη τη γύρω περιοχή. Μέχρι σήμερα λειτουργούν σχολεία, από Νηπιαγωγείο μέχρι Λύκειο, Αστυνομία, Ταχυδρομείο, ΟΤΕ, Δασαρχείο, Ειρηνοδικείο, Συμβολαιογραφείο, Φαρμακείο, Κέντρο Υγείας, εμπορικά καταστήματα, εστιατόρια, ξενοδοχεία. Όσοι δεν ήταν δημόσιοι ή ελεύθεροι επαγγελματίες ασχολούνταν κυρίως με την κτηνοτροφία. Το καλοκαίρι ήταν εγκατεστημένοι στα βοσκοτόπια του βουνού και το χειμώνα κατέβαιναν με τα κοπάδια τους στα χειμαδιά, κυρίως στην περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας. Υπήρχε όμως και η οικόσιτη κτηνοτροφία. Κάθε σπίτι συντηρούσε μερικές προβατίνες και γίδες, εξασφαλίζοντας έτσι το γάλα, το τυρί, το βούτυρο, το κρέας. Λόγω του ορεινού χαρακτήρα της περιοχής δεν υπήρχε καμία συστηματική και αποδοτική ενασχόληση με τη γεωργία, παρά η κάθε οικογένεια καλλιεργούσε λίγα χωράφια με δέντρα, σιτηρά και κηπευτικά για τις ανάγκες του νοικοκυριού της, εξασφαλίζοντας αυτάρκεια και οικονομία. Παράλληλα και για να καλυφθούν οι ανάγκες του χωριού συναντάμε και πολλά άλλα επαγγέλματα: του μάστορα, ξυλουργού, χτίστη, μυλωνά, ράφτη, τσαγκάρη, σιδηρουργού, γανωτή, καφετζή, χασάπη, κουρέα, ρολογά, αγωγιάτη  κ.α.

  Σημαντική στη οικιακή οικονομία ήταν πάντα η συμβολή των γυναικών. Στους ώμους τους έπεφτε η ανατροφή των παιδιών, η συντήρηση του σπιτιού, οι δουλειές στα κτήματα και στα ζωντανά, η φροντίδα των ηλικιωμένων μελών της οικογένειας αλλά και το ύφαμα στον αργαλειό για τις ανάγκες του σπιτιού ή τα προικιά των κοριτσιών. Είχαν όμως κατακτήσει και μια ισοτιμία έναντι των αντρών στην κοινωνική ζωή κάτι που σπάνια συναντάμε στα χωριά. Οι γυναίκες ποτέ δεν ήταν αποκλεισμένες από τη δημόσια ζωή του χωριού. Συμμετείχαν όχι μόνο στις δουλειές αλλά και στις αποφάσεις και στην ψυχαγωγία. Πάντα θα τις έβλεπες μαζί με την οικογένειά τους στην εκκλησία, στην αγορά αλλά και στα καφενεία σε γλέντια και γιορτές. Σε αυτό κατά τη γνώμη μου συνέβαλε αφ’ ενός το μορφωτικό τους επίπεδο αλλά και η συμβίωση με ξένους που μένανε στο χωριό δουλεύοντας στις δημόσιες υπηρεσίες. Αυτή η συναλλαγή διεύρυνε το πνεύμα και τις αντιλήψεις τους βελτιώνοντας συνεχώς τη ζωή και τις σχέσεις όλων των κατοίκων του χωριού.

   Να δώσουμε εδώ ένα παράδειγμα. Στο διάστημα του μεσοπολέμου, κάτω από την καθοδήγηση των δασκάλων του χωριού, μέσα από τα σχολικά θρανία ξεπήδησε αυθόρμητα το τοπικό θέατρο που αγκαλιάστηκε ύστερα και κατά τη διάρκεια του πολέμου και της κατοχής από όλους τους πνευματικούς ανθρώπους, φοιτητές και μαθητές. Παίχτηκαν στο χωριό σειρά από έργα, άλλα αυτοσχέδια και άλλα γνωστών συγγραφέων. Έτσι στο Βουργαρέλι ήταν ήδη στρωμένος ο δρόμος για το Θέατρο του βουνού, τη Λαϊκή Σκηνή που ίδρυσε το 1944 ο ποιητής Γιώργος Κοτζιούλας γράφοντας ένα θεατρικό έργο για την ψυχαγωγία του κόσμου και των ανταρτών. Στην πλατεία του χωριού στήνονταν η σκηνή με καδρόνια και μαντανίες. Οι χωριανοί παρακολουθούσαν, συζητούσαν, επικοινωνούσαν και απάλυναν την αγριάδα του βουνού και την ανέχεια, φτιάχνοντας μόνοι τους αυτό που είχαν ανάγκη και δεν μπορούσε να τους προσφέρει  κανείς άλλος.

   Μετά τον πόλεμο και κυρίως τη δεκαετία του ’60-΄70, η εσωτερική μετανάστευση αποδυνάμωσε το χωριό μας, όπως και όλη την ελληνική περιφέρεια. Όσοι απέμειναν στο χωριό αλλά και οι απόδημοι αγωνίζονται να κρατήσουν το χωριό ζωντανό. Καινούριοι ξενώνες και σύγχρονες παροχές στοχεύουν να τονώσουν μέσω του τουρισμού την οικονομία του χωριού και να κρατήσουν έστω και λίγες νέες οικογένειες στον τόπο τους.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ

Η Κόκκινη Εκκλησιά

    Η Κόκκινη Εκκλησιά ή Παναγία Βελλάς  είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία που δημιούργησε κατά τον 13ο αιώνα στην Ήπειρο η ένδοξος δυναστεία των Κομνηνοδουκάδων.

    Βρίσκεται στον οικισμό Παλαιοχώρι, 3 χιλ. νότια του Βουργαρελίου. Χτίστηκε το 1281, είναι δηλ. προγενέστερη της Παρηγορίτισσας Άρτας, με δαπάνη του Θεοδώρου Τσιμισκή, πρωτοστράτορα της Βυζαντινής Αυλής. Είναι δίστηλος σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με μία μόνο τρίπλευρη αψίδα και με τριμερή νάρθηκα.

      Ο ακαδημαϊκός Αναστάσιος Ορλάνδος αναφέρει σχετικά με το όνομα: Η ονομασία Κόκκινη Εκκλησιά οφείλεται προφανώς στο ζωηρώς ερυθρό χρώμα των πλίνθων, από τις οποίες αποτελείται η τοιχοποιϊα του ναού. Παναγία Βελλάς δε ονομάστηκε λόγω της σχέσης της με την επισκοπή ή τη μονή Βελλάς.

      Στις τοιχογραφίες που διατηρούνται αποσπασματικά και με φθορές και χρονολογούνται στα 1295, εικονίζονται άγιοι και λαϊκοί, όπως οι κτήτορες Θεόδωρος Τσιμισκής και η σύζυγος του Μαρία, ο αδελφός του Ιωάννης και η σύζυγός του Άννα, οι δεσπόται Νικηφόρος  και Άννα.

       Ο ναός είναι αφιερωμένος στο Γενέσιον της Θεοτόκου και γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου. Πριν 2 χρόνια έγινε η τελευταία συντήρηση του μνημείου από τη Βυζαντινή Εφορεία Αρχαιοτήτων.

Το Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου

   Το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου βρίσκεται στα βόρεια του χωριού, τριγυρισμένο από πυκνό ελατόδασος. Θεμελιώθηκε το 1690 περίπου και ανιστορήθηκε το 1714, σύμφωνα με επιγραφή που βρίσκεται στον τοίχο μεταξύ πρόναου και καθολικού. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας αλλά και της κατοχής υπήρξε πνευματικό και θρησκευτικό κέντρο, εστία προσφοράς και στήριξης του πληθυσμού όλης της περιοχής των Τζουμέρκων. Εδώ συγκεντρώθηκαν την άνοιξη του 1821 οι οπλαρχηγοί των Τζουμέρκων , του Ραδοβιζίου  και του Ξηρομέρου (Καραϊσκάκης, Μπακόλας, Μπότσαρης, Κουτελίδας) για να αρχίσει το 1821 ο εθνικός ξεσηκωμός στα Τζουμέρκα και το Ραδοβύζι. Εδώ βρήκαν καταφύγιο οι Βουργαρελιώτες  όταν οι Γερμανοί βομβάρδισαν και έκαψαν το χωριό το 1943.Το 1957 κρίθηκε διατηρητέο ιστορικό μνημείο. Σήμερα διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση χάρη στη φροντίδα της μοναχής Πολυχρονίας που διαμένει εκεί τα τελευταία χρόνια.

  Αξίζει όμως κανείς να χαρεί τις ομορφιές του χωριού μας περιδιαβαίνοντας το όμορφα σοκάκια του, την μεγάλη πλατεία με τα πλατάνια και τα καφενεία, τις πετρόχτιστες βρύσες ΑΡΧΟΝΤΩ και ΚΡΥΣΤΑΛΛΩ και τόσες ομορφιές που η φύση μας χάρισε απλόχερα.

 Αυτή ήταν μια μικρή αναφορά στο Βουργαρέλι, αλλά και πώς να περιλάβεις περισσότερα σε  τόσο λίγο χρόνο. Διαδρομή και ιστορία τετρακοσίων χρόνων τουλάχιστον που δείχνει τους αγώνες και την προσφορά των ανθρώπων του στο να στήσουν μια αξιοπρεπή ζωή και να προκόψουν. Από το 1998 που δημιουργήθηκε η νέα μορφή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης το Βουργαρέλι είναι η έδρα του Δήμου Αθαμανίας που συναποτελούν δώδεκα χωριά της περιοχής.